XVI. Yüzyıl Rus Edebiyatında “Fatih Sultan Mehmet Menkıbesi

Eski Rusya’da İstanbul, Çargrad (Tsargrad) yani ‘Çarın Şehri’ olarak adlandırılır. Tarihin her döneminde dikkatleri üzerinde toplayan bu şehir, Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildikten sonra daha da büyük bir önem kazanmış ve birçok edebiyat eserine konu olmuştur. Eski Rus edebiyatında özellikle XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren din dışı konulara değinilmesiyle ve ayrıca güncel, toplumsal ve siyasal sorunları ele alan öğretici/bilgilendirici yazıların gelişme göstermesiyle birlikte, Türkler tarafından ele geçirilen Konstantinopolis’in düşme hikâyesi ve bunun nedenleri, en çok işlenen konulardan biri olmuştur. XVI. yüzyılın tanınmış yazarlarından biri olan İvan Peresvetov, Rusya’nın sosyo-politik düşünce sistemine yön veren “Sultan Mehmet Menkıbesi”nde (Сказание о Магмет-салтане) Rus devlet yönetim sistemini eleştirmiş ve bu menkıbe aracılığıyla küçük yaşta tahta oturan Çar IV. İvan’a (Korkunç İvan) Rusya’nın ihtiyacı olan sosyal reformları gerçekleştirmesi konusunda yön vermiştir. Peresvetov’un ‘siyasal bir ütopya’ niteliği kazandırdığı Fatih Sultan Mehmet, yazara göre örnek alınması gereken güçlü, otoriter, bilge ve filozof bir hükümdardır. Söz konusu menkıbede Bizans İmparatorluğu’nun yıkılış nedenleri, Fatih Sultan Mehmet’in kurduğu merkeziyetçi ve mutlakıyetçi devlet düzeni ve dini duygular ayrıntılarıyla aktarılırken, Bizans İmparatoru’nun düştüğü durumla karşılaşmaması için genç Çar’ın tarihten ders alması gerektiği öne sürülür. Rusya’nın adil ve güçlü bir yönetim politikası oluşturma konusunda Müslüman bir Türk hükümdarının örnek gösterilmesi Fatih Sultan Mehmet’in Avrupa’da ve Rusya’da ne şekilde efsaneleştiğinin de bir göstergesidir. Bu çalışmada, bir imparatorluğun çöküş nedenleri, Peresvetov’un Çar’dan beklediği yeni ve güçlü devlet düzeni ve örnek alınan ideal Türk hükümdarı Fatih Sultan Mehmet’in adaletli yönetim sistemi, menkıbeden yapılan alıntılar ışığında ortaya konulmaktadır